Ik ken het gevoel: je kleine peuter luistert niet en soms lijkt het alsof hij of zij expres alles in de wind slaat. Of misschien merk je ineens agressief gedrag, zoals bijten, slaan of schreeuwen. Dan vraag ik me vaak af: “Hoe kan ik dit het beste aanpakken?” Ik heb geleerd dat er geen toveroplossing bestaat, maar er zijn wél een paar vriendelijke en duidelijke manieren om met dit gedrag om te gaan. Ik deel graag mijn inzichten.
Zoek naar de oorzaak
Vaak is het zo dat peuters niet luisteren omdat ze ergens door worden overspoeld. Ze voelen zich bijvoorbeeld moe, hongerig of gefrustreerd. Dat kan leiden tot zowel ongehoorzaamheid als misschien agressieve buien. Ik ben erachter gekomen dat mijn peuter soms weerstand biedt omdat hij simpelweg grenzen test. Andere keren komt het door een teveel aan prikkels of omdat hij nog niet goed kan uitleggen wat er dwarszit.
- Emoties communiceren: Een peuter kan zich uiten door te huilen of te schreeuwen, zeker wanneer hij nog niet precies weet hoe hij gevoelens onder woorden kan brengen.
- Ontwikkeling van zelfstandigheid: Peuters tussen 1 en 3 jaar ontdekken hun eigen wil en willen graag ‘zelf doen’. Dat kan botsen met onze verwachtingen.
- Mogelijke andere factoren: Soms kan er sprake zijn van bijzondere ontwikkeling peuter, verlatingsangst peuter of bijvoorbeeld moeite met praten, zoals stotteren peuter.
Wanneer ik merk dat mijn peuter vaker dwarsligt, kijk ik dus eerst of er een simpele reden is. Misschien is hij moe, ziek of gewoon toe aan een snack. Ook kijk ik of bepaalde situaties te spannend, te druk of te lastig zijn. Van daaruit pak ik het aan.
Bouw een warme band
Ik merk dat een sterke, warme band met mijn kind wonderen doet. Als mijn peuter zich veilig en gezien voelt, is hij veel meer bereid om naar me te luisteren. Dat begint met oprechte aandacht:
- Reflectief luisteren: Ik luister naar mijn peuter en herhaal in mijn eigen woorden wat hij zegt. Als hij boos roept: “Ik wil nog spelen,” dan zeg ik bijvoorbeeld: “Je vindt het lastig om te stoppen met spelen, want je hebt nog energie.” Zo voelt hij zich gehoord en geleerd dat emoties een naam mogen hebben.
- Benoem gevoelens: “Ik zie dat je nu verdrietig bent,” of “Ik merk dat je boos bent.” Ik help mijn kind woorden te vinden voor die gevoelens. Dit vergroot zijn emotionele intelligentie en geeft hem het gevoel dat ik hem echt begrijp.
- Ondersteunende aanraking: Een knuffel of het vasthouden van een handje doet vaak al veel. Daardoor voelt mijn peuter meteen meer geborgenheid.
Deze positieve interacties laten een peuter zien dat je aan zijn kant staat. Ik probeer dit altijd te combineren met geduld en vriendelijkheid, ook als ik zelf moe ben. Het geeft je kind de boodschap dat je meent wat je zegt en dat je echt samenwerkt.
Stel heldere grenzen
Een peuter die niet luistert, zoekt soms naar duidelijkheid. Grenzen geven een gevoel van veiligheid, ook al kunnen peuters flink mopperen als ze een grens niet leuk vinden. Ik heb geleerd dat eenvoud in mijn taal en in mijn verwachtingen belangrijk is:
- Kort en concreet: In plaats van “Ruim je kamer op,” zeg ik: “Leg je blokken in de doos.” Hoe duidelijker, hoe beter.
- Consequent zijn: Ben ik de ene keer streng over iets en de andere keer niet, dan raakt mijn kind in de war. Ik probeer daarom consistent te blijven.
- Herhaling: Ik zeg bijvoorbeeld: “Wij gooien geen speelgoed,” en als hij het toch doet, herhaal ik kalm dezelfde boodschap. Peuters leren door herhaling.
Eén van de grootste uitdagingen is dat peuters hun grenzen willen verkennen. Dat is normaal: ze willen weten wat ze kunnen en mogen. Dat kan ook leiden tot driftbuien, waar je meer over kunt lezen bij driftbuien peuter. Met consequente grenzen snapt je kind op den duur beter wat kan en niet kan, wat dus ook voor minder conflicten zorgt.
Maak discipline positief
Wanneer mijn peuter niet luistert of agressief doet, is het verleidelijk om snel te straffen. Toch heb ik ontdekt dat positieve discipline beter werkt op de lange termijn. Discipline is bedoeld om te léren, niet om angst te creëren. Hier zijn wat voorbeelden:
- Time-ins in plaats van time-outs: Als mijn kind erg boos is en niet meer luistert, ga ik samen met hem zitten. Ik praat rustig over wat er net gebeurde: “Ik zie dat je boos bent omdat het snoep op is. Dat is echt jammer. Zullen we samen even rustig ademhalen?” Zo leren ze omgaan met emoties, in plaats van ergens in een hoek te zitten zonder uitleg.
- Logische consequenties: Gedraagt mijn peuter zich agressief, dan leg ik uit dat we onmiddellijk stoppen met het spel, omdat slaan niet mag. Dat is een direct gevolg van zijn actie, zonder dat ik hem weg hoef te sturen.
- Gedrag benoemen, niet het kind: “Ik vind het niet fijn dat je slaat,” in plaats van “Je bent stout.” Door het gedrag te scheiden van wie je kind is, blijft zijn zelfbeeld gezonder.
Ik vermijd ook zo veel mogelijk fysieke straffen. Onderzoek toont aan dat fysieke straf op de lange termijn niet werkt en schadelijk kan zijn. Mijn doel is dat mijn peuter leert wat wél gewenst gedrag is, niet dat hij bang voor me wordt.
Gebruik duidelijke communicatie
Ik merk dat heldere, eenvoudige taal de samenwerking bevordert. Een peuter kan soms maar 3 tot 6 minuten echt actief luisteren (en richting 6 tot 10 minuten als ze bijna 3 jaar zijn). Dan is het goed om niet te veel informatie in één keer te geven. Dit helpt mij:
- Eén stap tegelijk: “Breng dit boek naar de tafel.” Niet in één keer: “Ruim het boek op, haal ook je knuffel, en doe dan de deur dicht.”
- Als-dit-dan-dat: “Als je nu je jas aantrekt, dan mag je zo kiezen welke muziek we in de auto luisteren.” Dit geeft mijn peuter een duidelijke motivatie. Belangrijk is dat ik me echt houd aan de belofte.
- Kleine keuzes bieden: “Wil je het rode of het blauwe T-shirt aan?” Zo voelt mijn kind zich serieus genomen en werkt hij eerder mee.
Ik merk dat peuters dol zijn op controle. Met een vooraankondiging, zoals “We gaan over vijf minuutjes opruimen,” kan ik vaak grotere weerstand voorkomen. Ze weten dan dat er een overgang in de tijd aankomt, en dat voelt veiliger.
Kies handige hulpmiddelen
Ik houd ervan om producten in huis te hebben die het luisteren en aanleren van gewenst gedrag stimuleren. Bij bol.com zijn er veel opties. Een paar van mijn favorieten:
- “Emotie-kaartenset”: Hiermee kan ik samen met mijn peuter kijken welke emotie hij voelt en die benoemen. Zo wordt praten over gevoelens makkelijker.
- “Activiteitenbord voor peuters”: Zo kan ik visueel laten zien welke taak er nu aankomt. Door kleine plaatjes bij de taken te plakken, snapt mijn kind beter wat we gaan doen.
- “Dans- en beweegspeeltjes”: Een dansende robot of muziekspelletje dat korte instructies geeft (“spring eens hoog!”) laat mijn peuter actief luisteren en bewegen. Het is speels en hij merkt niet eens dat hij luistert en leert.
Deze producten help ik bewust inzetten om het luisteren spannender of leuker te maken. Soms zet ik ook muziek aan die begeleidende dansbewegingen stimuleert. Dat maakt de ontwikkeling van luistervaardigheden speels en prettig.
Help bij grote emoties
Wat als mijn peuter agressief gedrag laat zien? Misschien bijt hij, trekt aan haren of gooit met speelgoed. Als het gebeurt, schrik ik vaak, maar ik probeer vooral rustig te blijven. Daarna kijk ik wat erachter zit:
- Overprikkeling: Als mijn peuter té veel indrukken op een dag heeft gehad, kan hij niet meer goed reguleren. Dan helpt het om even een rustige plek op te zoeken.
- Frustratie: Het kan dat hij iets wil wat hij niet krijgt. Ik benoem: “Ik zie dat je echt boos bent omdat ik nee zei tegen een extra koekje. Dat is heel moeilijk, hè?”
- Angst of onzekerheid: Soms uit zich dat in agressie, omdat mijn peuter nog geen andere manier weet om met die gevoelens om te gaan.
In zo’n situatie blijf ik kalm praten, geef ik ruimte voor die emoties en herinner ik hem eraan dat slaan of bijten geen oplossing is. Een troostend gebaar (als hij het toelaat) wérkt vaak beter dan boze woorden. Vraag ik daarna om excuses, dan doe ik dat op een begripvolle manier: “Je hebt pijn gedaan. Zullen we het goedmaken?” Zo leert mijn kind verantwoordelijkheid nemen voor zijn gedrag.
Wees alert op onderliggende oorzaken
Soms is er meer aan de hand dan gewone peuterstreken. Ik check altijd even: zou mijn kind misschien een gehoorprobleem hebben, waardoor hij me simpelweg niet hoort? Of is er sprake van een ontwikkelingsachterstand, zoals autisme? Als ik structureel zie dat mijn peuter niet reageert op zijn naam of opdrachten, of ernstig agressief wordt, dan denk ik aan een gesprek met de kinderarts of een gespecialiseerd team:
- Gehoorproblemen: Misschien hoort je peuter niet alles. In dat geval kan hij niet reageren zoals je verwacht.
- Ontwikkelingsstoornis: Bij bijvoorbeeld autisme wordt informatie anders verwerkt. Dit kan invloed hebben op het luistergedrag.
- Extreme koppigheid: Sommige kinderen zijn sterk in het uittesten van macht. Dat kan overgaan in een soort machtsspelletje en leidt tot voortdurende botsingen met jou als ouder.
Ik zeg vaak: beter te vroeg vragen dan te laat. Als ik me zorgen maak, bespreek ik het met een professional. Op die manier kun je, als dat nodig is, vroeg ondersteuning krijgen. Ook kan het helpen om te kijken of er sprake is van verlatingsangst peuter of een andere emotionele factor.
Geef ruimte voor spel en beweging
Een peuter die niet luistert, kan soms gewoon niet lang stilzitten. Zelf merk ik hoe belangrijk beweging is voor mijn kind:
- Beweegmomenten inplannen: Even lekker dansen, springen of rennen tussendoor haalt spanning weg. Daarna kan een peuter zich vaak beter concentreren.
- Spelenderwijs leren luisteren: Ik doe spelletjes als “Simon zegt” (met simpele opdrachten), of ik zing liedjes en laat mijn peuter de laatste woordjes meezeggen.
Vaak merk ik dat mijn kind na een spel- of beweegmoment positiever reageert op mijn vragen. Het is een goede manier om frustraties los te laten. Hierdoor neemt ook agressief gedrag af, want er is een uitlaatklep voor energie en emoties.
Vermijd grote reacties op negatief gedrag
Als mijn peuter niet luistert of boos doet, is het verleidelijk om ook zelf meteen te ontploffen. Maar hoe groter mijn reactie, hoe meer ik hem onbedoeld leer dat hij aandacht krijgt door lastig te doen. Dat wil ik natuurlijk niet aanmoedigen. Daarom probeer ik:
- Kalmte te bewaren: Ik spreek hem bijvoorbeeld op ooghoogte aan, met een rustige stem.
- Afleiding of heroriëntatie: Als hij echt blijft doordrammen, leid ik hem rustig af met een activiteit die hij leuk vindt. Deze techniek heet ook wel ‘redirection’: van de ene activiteit overstappen op een andere.
- Positief gedrag benoemen: Ik vertel mijn kind dat ik blij ben als hij meewerkt: “Bedankt dat je je jas pakt, dat is fijn!” Zo houd ik de sfeer hoger.
Negatief gedrag negeer ik niet altijd helemaal, zeker niet als hij agressief is. Maar ik probeer wel groot drama te vermijden. Ik focus liever op wat er wél goed gaat. Dit leert mijn peuter dat hij met kalm en fijn gedrag meer positieve aandacht krijgt.
Betrek ze tijdens dagelijkse taken
Ik merkte dat mijn peuter veel beter luistert wanneer hij zich betrokken voelt. Hij vindt het fantastisch om iets te doen ‘zoals een grote jongen’. Dit stimuleer ik:
- Taken op maat: “Wil jij de wasknijpers aangeven?” of “Wil jij de lepel pakken?” Kleine klusjes geven hem een gevoel van trots en verantwoordelijkheid.
- Prijzen van inspanning: Ook als het resultaat niet perfect is, zeg ik bijvoorbeeld: “Wat fijn dat je mij zo goed helpt!” Peuters houden van waardering en voelen zich dan gezien.
Als ik mijn peuter kleine taken geef, luistert hij sneller en voelt hij zich belangrijk. Daarmee stimuleer ik ook zijn zelfstandigheid. Soms is zo’n houding handig bij grotere uitdagingen, zoals als we in de supermarkt zijn of als we thuis een chaotische dag hebben.
Houd rekening met ontwikkelingsfasen
Iedere peuter doorloopt fases. Rond 12 tot 15 maanden zijn ze gemakkelijk af te leiden, tussen 18 en 24 maanden kunnen ze bijvoorbeeld al wat langer zelf spelen of een boekje lezen op schoot. Dan zie je vaak ook een groei in hun luistercapaciteit:
| Leeftijd | Gemiddelde luisterduur | Kenmerkend gedrag |
|---|---|---|
| 12-15 maanden | 1-3 minuten | Snel afgeleid, bewegen veel, reageren vooral op directe prikkels |
| 18-24 maanden | 3-6 minuten | Kunnen kort spelen, eenvoudige aanwijzingen volgen, soms driftig |
| 2-3 jaar | 6-10 minuten | Gevorderde taal, stellen vragen, kunnen simpele taken na elkaar uitvoeren |
Inzicht in deze fasen helpt me realistische verwachtingen te hebben. Zie ik dat mijn peuter zich niet langer kan concentreren dan drie minuten, dan pas ik daar mijn instructies op aan. Ook snap ik beter waarom hij soms uitbarstingen heeft, en dat is vaak gekoppeld aan zijn ontwikkelingsniveau.
Geef peuters controle met kleine keuzes
Een peuter wil graag onafhankelijk zijn. Maar als hij die onafhankelijkheid niet kan uiten, kan hij gaan dwarsliggen of agressief reageren. Ik bied daarom vaak twee opties: “Wil je de banaan of de appel?” of “Wil je nu je tanden poetsen of eerst nog je pyjama aantrekken?” De kans is groot dat hij meewerkt, omdat hij echt iets kan kiezen. We noemen dit ook wel ‘gecontroleerde keuzevrijheid.’
- Meerkanten: Ik geef geen eindeloze opties, want dat zorgt voor verwarring. Twee of drie keuzes voldoen.
- Als-dit-dan-dat: “Als we nu opruimen, dan mag je zo je favoriete autootje pakken.” Zo weet mijn peuter dat er na de taak ook een prettige beloning komt.
- Geen chantage: Een peuter voelt snel het verschil tussen een vriendelijke deal en een oneerlijke dreiging (“als je niet luistert, gaan we nooit meer naar de speeltuin!”). Ik heb geleerd dat bedreigingen of chantage averechts werken.
Op deze manier gebruik ik de natuurlijke neiging tot zelfstandigheid van mijn kind in mijn voordeel. Hij krijgt zeggenschap en ik constateer minder verzet.
Let op agressie en boosheid
Soms is het meer dan ‘niet luisteren’ en zie ik echt agressie. Ik wil dan niet wegkijken, maar help mijn peuter er beter mee omgaan:
- Direct stoppen: Als hij slaat of bijt, zeg ik kalm maar duidelijk: “Stop, we doen elkaar geen pijn.”
- Erkennen van emotie: “Ik zie dat je heel boos bent, jij wilt liever jouw speelgoed niet delen.”
- Alternatief bieden: “Als je boos bent, kun je ook op een kussen trommelen in plaats van te slaan.”
- Nazorg: Ik kijk of hij toe is aan een knuffel, een drankje, of even rust.
Door te benoemen dat hij boos is, maar tegelijkertijd een andere uitlaatklep aan te reiken, leert hij dat het gevoel er mag zijn, maar het gedrag niet altijd.
Stimuleer zelfregulatie en luistervaardigheden
Ik weet dat peuters nog volop hun zelfregulatie ontwikkelen. Dat betekent dat ze nog leren hoe ze hun emoties tijdig kunnen afremmen of hoe ze netjes kunnen luisteren. Hier zijn wat strategieën die me helpen:
- Tellen tot tien: Ik leer mijn kind (met mijn hulp) even tot tien te tellen als hij merkt dat hij boos wordt. Dit is een speelse manier om even pauze te nemen voordat hij reageert.
- Ademhalingsoefeningen: Samen diep ademhalen en uitblazen. We maken er een spelletje van: “Blaas de ballon op… en laat hem leeg.”
- Complimenteren van rustig gedrag: Al is het een paar seconden, wanneer hij eventjes kalm blijft in een stressvolle situatie, prijs ik hem direct: “Wat fijn dat je even bleef zitten toen je boos werd.”
Door dit soort technieken steeds te herhalen, merkt mijn peuter dat hij controle kan hebben over zijn gevoelens en acties. Dat helpt hem bij het beter luisteren, omdat hij niet direct overmand wordt door emoties.
Vergeet niet te spelen
Vaak denk ik: mijn peuter luistert niet. Maar ik vergeet dan dat hij nog heel jong is en de dag vooral als een groot avontuur ziet. Spelen is de manier waarop hij de wereld ontdekt en sociale vaardigheden oefent. Door mee te spelen, versterk ik onze band en nodig ik hem uit om naar me te luisteren:
- Interactieve spelletjes: Een spel als ‘monster-tikkertje’ (waarbij we elkaar zachtjes tikken en monster-geluiden maken) geeft veel plezier en schept verbinding.
- Dansen op muziek met pauzes: Ik zet korte kinderliedjes op en vraag hem om te stoppen en te luisteren wanneer de muziek opeens stil is. Zo leer ik hem luisteren op een speelse manier.
Mijn ervaring is dat een kind dat zich gezien en begrepen voelt, eerder naar je wil luisteren, juist omdat hij plezier met je deelt.
Zoek steun als het te zwaar wordt
Soms raken we allemaal even de weg kwijt. Ik weet dat het dan kan helpen om met anderen te praten of professionele hulp te zoeken:
- Praat met andere ouders: Vaak hoor je herkenbare verhalen en fijne tips.
- Overleg met een professional: Als ik merk dat weken van, bijvoorbeeld, positieve discipline toch geen effect hebben en mijn peuter structureel agressief of ongehoorzaam gedrag blijft vertonen, dan bel ik de huisarts of een kinderpsycholoog voor advies.
- Online coaching of therapie: Er bestaan diensten die gespecialiseerd zijn in peutergedrag of in de ontwikkeling van Executive Function-vaardigheden. Dit kan op latere leeftijd ook van pas komen als je kind moeite heeft met plannen, organisatie of concentratie.
Wees niet bang om hulp te vragen. Het is geen teken van zwakte, maar juist van betrokkenheid als ouder.
Vind praktische tips op bol.com
Ik ben zelf fan van praktische oplossingen die mijn kind helpen om beter te luisteren en te kalmeren. Op bol.com vind je bijvoorbeeld:
- “Mijn eerste emoties-boek”: Een boek met plaatjes waar peuters leren verschillende gevoelens te herkennen. Ik blader er samen met mijn kind doorheen en vraag: “Herken je dit?” Zo leren ze hun eigen emoties te benoemen.
- “Kalmeerknuffel”: Een knuffel met een zacht trilsysteem of hartslaggeluid. Het helpt mijn peuter tot rust te komen tijdens of na een driftbui.
- “Grote kaartenset met opdrachten”: Korte aanwijzingen (“Leg de beer op het bed,” “Ga op één been staan”) om luisteren spelenderwijs te oefenen.
Deze producten kunnen een fijne aanvulling zijn op de strategieën die ik al noemde. Ze maken het voor mij makkelijker om leer- en speelmomenten in te bouwen en mijn peuter het gevoel te geven dat hij succeservaringen heeft.
Blijf geduldig en betrokken
Ik herinner mezelf er altijd aan dat een peuter niet luistert omdat hij nog volop in ontwikkeling is. Gedrag dat vandaag moeilijk is, kan volgende week al verbeteren. Mijn eigen rust en betrokkenheid maken daarbij écht verschil. Door emoties te benoemen, grenzen te benadrukken en positief te blijven, zie ik mijn peuter stap voor stap groeien.
En als mijn peuter toch weer agressief doet of weigert te luisteren, dan haal ik rustig adem en ga ik terug naar de basis: waarom zou hij nu zo reageren? Hoe kan ik hem weer geruststellen en op het rechte pad krijgen? Die constante zoektocht naar oplossingen is soms vermoeiend, maar uiteindelijk zorgt het ervoor dat we samen sterker verder kunnen. Ik geef hem kleine keuzes, verwoord zijn emoties, gebruik logische consequenties en gun hem ook ruimte om boos of gefrustreerd te zijn. Zo blijft hij ervaren dat ik er voor hem ben, juist ook in de moeilijkste momenten.
Ik heb gemerkt dat liefde, kalme grenzen en duidelijkheid de beste ingrediënten zijn. Het gaat niet om perfect ouderschap, maar om elke dag een kleine stap vooruit te zetten, hoe moe we soms ook zijn. Samen komen we een heel eind.